Eser sahibinin manevi haklarını açıklamadan önce eser ve eser sahibi hakkında kısaca bilgi vermek isteriz.
1.ESER
Eser, sahibinin mali ve manevi haklarının kaynağını teşkil eder.1 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 1/B maddesine göre eser: “Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsullerini” ifade eder. Ayrıca, müstakil eser sahibinin haklarına zarar vermemek şartıyla oluşturulan ve işleyenin hususiyetini taşıyan işlenmeler ve derlenmeler de eser kabul edilmektedir.2
2.ESER SAHİBİ
Bir eserin sahibi o eseri meydana getiren kişidir.3 Eser meydana getirmek bir maddi fiil olup, eserin oluşturulmasıyla eser sahipliği otomatik olarak elde edilir. Bu nedenle fiil ehliyeti bulunmayanlar ile eser yapma amacıyla hareket etmeksizin eser meydana getirenler de eser sahibi olabilir.4
3.ESER SAHİBİNİN ESERDEN DOĞAN MANEVİ HAKLARI
Telif yasasıyla eser sahibinin mali ve manevi hakları koruma altına alınmıştır.5 Eser sahibi, meydana getirdiği eserin hem bütününü hem de parçalarını kapsayan mali ve manevi haklara sahip olup bu haklarını herkese karşı ileri sürebilir.
Eser sahibinin manevi hakları Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 14 ila 17. maddeleri arasında detaylıca düzenlenmiştir. Manevi haklar münhasır haklardan biri olup herkese karşı ileri sürülebilir. Eser sahibinin manevi hakları; hayatta iken veya öldükten sonra devredilemez, feragat edilemez, hukuki işlemlerle sınırlanamaz. Kanunda öngörülen sınırlamalar, mali haklarla ilgili olup, kural olarak manevi hakları kapsamaz.6 Bu kuralın istisnasını, kamu düzeni düşüncesiyle getirilen sınırlamalar oluşturur.7
- Kamuya Sunma (Umuma Arz Hakkı)
“Kamuya sunma; eserin, sahibinin kişisel çevresi dışına çıkmasıdır. Burada korunan ilk sunumdur. Bu doğrultuda eser sahibinin örneğin tablolarını sergilemeden önce kendi kişisel çevresine tanıtması kamuya sunma sayılmaz.”8
“Bu hak münhasıran eser sahibine olup, şu yetkileri içermektedir:
-Kamuya sunulup sunulmayacağı,
-Kamuya sunmanın zamanı
-Kamuya sunmanın tarzı”9
- Eser Sahibi Olarak Tanıtılma (Adın Belirlenmesi) Hakkı
Yasa koyucu, kendi adı veya takma adı ile yahut adsız olarak eserin umuma sunulması veya yayımlanması yetkisini eser sahibine tanımaktadır.10 Önemle belirtelim ki, eser sahibinin adının belirtilmesi için onun böyle bir talepte bulunması gerekmez. Aksini belirtmemişse eser sahibinin adı belirtilir. Eser takma ad ile veya isimsiz olarak yayımlandığında, eser sahibi dilediği zaman bu eserin kendisine ait olduğunu açıklayabilir. Bir eserin kim tarafından meydana getirildiği veya kime ait olduğu ihtilaflıysa gerçek eser sahibi, hakkın tespitini mahkemeden isteyebilir.11
- Eserde Değişiklik Yapılmasını Önleme Hakkı
Eserde değişikliği önleme hakkı, eserin varlığını ve bütünlüğünü koruma amacı taşır. Eser sahibinin izni olmadıkça eserde veya eser sahibinin adında kısaltma, ekleme veya başkaca bir değişiklik yapılamaz.12
- Eserin Aslına Ulaşma Hakkı
Eser sahibi, aslını elinde bulunduran malikten veya zilyedden, geçici bir süre için yararlanmak maksadıyla eseri talep edebilir. Bu hak eser sahibine ait olup13, sadece şu eserler bakımından kabul edilmiştir:
-Yağlı ve sulu boya tablolar, heykeller gibi 4. maddenin birinci ve ikinci bentlerinde sayılan has güzel sanat eserleri,
– Roman ve şiir gibi 2. maddenin birinci bendinde sayılan ve el yazısı ile yazılmış eserler
– El yazısı ile yazılmış musiki eserleri
- Sergileme (Teşhir) Hakkı
Eser sahibi, eserin tek ve münhasır olması halinde kendisine ait tüm dönemleri kapsayacak olan çalışma ve sergilerde kullanmak amacıyla, koruma şartlarını yerine getirerek iade edilmek üzere eseri isteyebilir.
- Eseri Tahrip Etmeyi Önleme Hakkı
Tahrip yasağı, 1995 yılında yapılan yasa değişikliği ile hukukumuzda düzenlenmiştir. Aslın maliki, esere zarar veremez ve eseri tahrip edemez. Böylece malikin, eşya hukukundan doğan mülkiyet hakkına, eser sahibi lehine sınırlama getirilmiştir.
4.ESER SAHİBİNE TANINAN MANEVİ HAKKIN SÜRESİ
Yasada öngörülen istisnai haller dışında hakkın koruma süresi gerçek kişi eser sahibinin yaşadığı sürece ve ölümünden itibaren 70 yıl devam etmektedir. Eser sahibine tanınan manevi haklar ise süre ile sınırlı değildir. Dolayısıyla, mali haklar açısından uygulama bulan eser sahibinin ölümünden sonra 70 yıl süren koruma süresi manevi haklara kıyasen uygulanmaz.
5.ESER SAHİBİNE TANINAN MANEVİ HAKLARIN ÖZELLİKLERİ
Bahsini geçirdiğimiz bu manevi haklar, eser sahipliğinden doğan bazı mutlak ve münhasır yetkileri bünyelerinde barındırdıkları için miras yolu ile başkasına geçemezler ve devir yönünden ölüme bağlı tasarruflara konu olamazlar ve sağlar arası işlemlerde de devir edilemezler ancak; manevi hakların kullanılma yetkisi devredilebilecektir.
Manevi hakların ihlali halinde eser sahibinin müdahale etme yetkisi bulunmaktadır. Tarafların aralarında oluşturmuş oldukları sözleşme şartlarına göre eser üzerinde tasarruf edilebilinir, fakat eser bozulamaz ve yok edilemez ve eser sahibinin haklarına zarar verilemez, eser değiştirilemez. Aksi durumun varlığı halinde manevi haklar ihlal edilmiş olacaktır.
1 KARAHAN Sami, SULUK Cahit, SARAÇ Tahir, NAL Temel: Fikri Mülkiyet Hukukunun Esasları, s. 38
2 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 6.madde
3 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 8/1. madde
4 KARAHAN Sami, SULUK Cahit, SARAÇ Tahir, NAL Temel: Fikri Mülkiyet Hukukunun Esasları, s.74
5 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 13. madde
6 KARAHAN Sami, SULUK Cahit, SARAÇ Tahir, NAL Temel: Fikri Mülkiyet Hukukunun Esasları, s.80
7 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 30. madde
8 KARAHAN Sami, SULUK Cahit, SARAÇ Tahir, NAL Temel: Fikri Mülkiyet Hukukunun Esasları, s.80
9 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 14/1. madde
10 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 15. madde
11 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 15/3. madde
12 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 16. madde
13 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 17/1. madde
14 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 17/3. madde
Hukuk Desteği