SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME

Nedir?

Sebepsiz zenginleşmeden doğan borç ilişkileri 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu (“TBK”) madde 77-82 arasında düzenlenmiştir. TBK madde 77 uyarınca, haklı bir sebep olmaksızın, bir başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşen, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür.

TBK’da sözleşmeler ve haksız fiillerin dışında borç doğuran üçüncü borç kaynağı sebepsiz zenginleşmedir. Sebepsiz zenginleşme halinde zenginleşen ve fakirleşen kişi arasında kanun gereği borç ilişkisi doğmaktadır. Zenginleşen kişinin borcunun konusu ise malvarlığında meydana gelen fazlalığın iadesidir.

Geri Verme Yükümlülüğü

Sebepsiz zenginleşen kişinin geri verme yükümlülüğü TBK madde 79-81 arasında düzenlenmiştir. TBK madde 79’a göre; sebepsiz zenginleşen, zenginleşmenin geri istenmesi sırasında elinden çıkmış olduğunu ispat ettiği kısmın dışında kalanı geri vermekle yükümlüdür. Ancak sebepsiz zenginleşme sebebiyle iade borcunun kapsamı, zenginleşen kişinin iyiniyetli ve kötü niyetli oluşuna göre değişmektedir.

Zenginleşen iyiniyetli ise, zenginleşmenin geri istenmesi sırasında elinden çıkmış olduğunu ispat ettiği kısım dışında kalanı geri vermekle yükümlüdür. Örneğin banka hesabına 1.000,00 TL yatan kişinin, banka hesabını kontrol etmeyip, hesabındaki paranın kendisine ait olduğunu düşünerek paranın 500,00 TL’sini harcaması durumunda, bu kişi yalnızca kalan 500,00 TL’yi iade etmekle yükümlü olacaktır. Ancak sebepsiz zenginleşen kişinin kötüniyetli olması halinde, bir başka ifadeyle, sebepsiz zenginleşen kişinin malvarlığında meydana gelen artışın geçerli bir hukuki sebebe dayanmadığını biliyor olması halinde, zenginleşmenin tamamını iade etmesi gerekmektedir. Kötüniyetli zenginleşen kişi, elden çıkarmış olduğu değerleri de geri vermekle yükümlüdür. Aynı örnekten devam edecek olursak, banka hesabına bilmediği birisinden 1.000,00 TL gelen kişinin, bu paranın kendisine ait olmadığını bilmesine rağmen 500,00 TL’sini harcaması durumunda, kendisinde kalan 500,00 TL’yi değil 1.000,00 TL’nin hepsini iade etmesi gerekmektedir. Zira TBK m. 79/2’de: “Zenginleşen, zenginleşmeyi iyiniyetli olmaksızın elden çıkarmışsa veya elden çıkarırken ileride geri vermek zorunda kalabileceğini hesaba katması gerekiyorsa, zenginleşmenin tamamını geri vermekle yükümlüdür.” denilerek bu hususa işaret edilmiştir.

TBK madde 80’de sebepsiz zenginleşen kişinin yapmış olduğu giderlerden hangilerini isteyebileceği düzenlenmiştir. Söz konusu maddede de zenginleşen kişinin iyiniyetli olup olmamasına göre istenebilecek giderlerin değiştiği görülmektedir. Şayet zenginleşen iyiniyetli ise, yaptığı zorunlu ve yararlı giderleri isteyebilir ancak zenginleşen kötüniyetli ise zorunlu giderlerinin ve yararlı giderlerinden sadece geri verme zamanında mevcut olan değer artışının ödenmesini isteyebilir. Son olarak zenginleşen, iyiniyetli olup olmadığına bakılmaksızın,  zenginleşen yapmış olduğu zorunlu ve yararlı giderlerin dışındaki diğer giderlerinin ödenmesini isteyemez. Ancak, kendisine karşılık önerilmezse, o şey ile birleştirdiği ve zararsızca ayrılması mümkün bulunan eklemeleri geri vermeden önce ayırıp alabilir.

TBK’nın 81. maddesinde hukuka veya ahlaka aykırı bir sonucun gerçekleşmesi amacıyla verilen şeyin geri istenemeyeceği düzenlenmiştir. Ancak, açılan davada hâkim, bu şeyin devlete mal edilmesine karar verebilir.

Zamanaşımı

TBK madde 82’de sebepsiz zenginleşmeden doğan istem hakkının, hak sahibinin geri isteme hakkı olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak 2 yıl ve her halde zenginleşmenin gerçekleştiği tarihten başlayarak 10 yılda zamanaşımına uğrayacağını düzenlemiştir. Maddenin ikinci fıkrasında ise, zenginleşmenin, zenginleşenin bir alacak hakkı kazanması suretiyle gerçekleşmesi halinde, diğer tarafın, istem hakkı zamanaşımına uğramış olsa bile, her zaman bu borcunu ifadan kaçınabileceği düzenlenmiştir.

  Hukuk Desteği