- Bireysel Başvuru Nedir ?
Bireysel başvuru, anayasada belirtilmiş olan temel hak ve özgürlükleri kamu gücü tarafından ihlal edilmiş olan bireylerin diğer başvuru yollarını tükettikten sonra başvurabilecekleri ikincil derecede yargı yolunu ifade etmektedir.
Anayasamızda, 12 Eylül 2010 tarihli 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yolu açılmıştır. Bireysel başvuru yolu Anayasamızın 148. maddesinde: “Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır. Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz. Bireysel başvuruya ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir.”şeklinde düzenlenmiştir.
- Bireysel Başvuru Şartları Nelerdir ?
6216 Sayılı Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 46. maddesine göre bireysel başvuru ancak ihlale yol açtığı ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenenler tarafından yapılabilir. Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruda bulunabilmek için;
- Anayasa ve AİHS (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi) kapsamındaki bir hakkın kamu gücü tarafından ihlal edilmesi,
- Olağan kanun yollarının tüketilmiş olması,
- Başvurunun açıkça dayanaktan yoksun olmaması,
- Mağdurluk sıfatının başvuru anında ve yargılama sonuna kadar var olması
- Başvuru yollarının tüketilip nihai kararın elde edilmesinden itibaren 30 gün içinde başvuru yapılması gerekmektedir.
- Anayasa Mahkemesinin Yetkisi
3.1. Konu Bakımından Yetki
6216 Sayılı Kanun’un 45/1. Maddesi” (1) Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir.”şeklindedir. Buna göre ihlal edilen hakkın;
- Anayasada güvence altına alınmış olması,
- AİHS kapsamında olması,
- Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamında olması gerekmektedir.
Sadece AİHS ve Protokollerde yer alıp Anayasa’da güvence altına alınan haklar bakımından bireysel başvuru yapılabilir. Bir başka ifadeyle, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapabilmek için o hakkın hem Anayasa’da hem de AİHS’de veya Türkiye’nin taraf olduğu Protokollerde olması gerekir. Örneğin Türkiye 4. Protokole taraf değildir ve bu protokolde seyahat özgürlüğü vardır. Seyahat özgürlüğü Anayasa’da da düzenlenmiştir. Fakat Türkiye 4. Protokole taraf olmadığından seyahat özgürlüğünün ihlal edildiği dolayısıyla Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılamaz.
3.2. Kişi Bakımından Yetki
Anayasamızda bireysel başvuru yoluna “herkes”in başvurabileceği ifade edilmektedir. Böylelikle temel hakları ihlal edildiyse sadece vatandaşların değil aynı zamanda yabancıların da bireysel başvuru yoluna gidebilmesi mümkündür. Ancak yabancılar, sadece vatandaşlara tanınan hakların ihlali dolayısıyla bireysel başvuru yoluna başvuramayacaklardır.
Tüzel kişiler açısından başvuru hakkını değerlendirdiğimizde ise kamu tüzel kişileri bireysel başvuru yapamamaktadır. Özel hukuk tüzel kişileri ise yalnızca tüzel kişiliğe ait haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle bireysel başvuruda bulunabilir.
3.3. Yer Bakımından Yetki
Anayasa ve 6216 Sayılı Kanun, Mahkemenin yer bakımından yetkisine ilişkin herhangi bir hüküm içermemekteyse de yetkinin devletin egemenlik yetkisini kullandığı tüm coğrafi alanları kapsadığı söylenebilir.
3.4. Zaman Bakımından Yetki
6216 Sayılı Kanun’un “Yürürlük” başlıklı 76. maddesinde bu Kanun’un bireysel başvuruyu düzenleyen maddelerinin (45 ila 51. maddeler) 23/9/2012 tarihinde yürürlüğe gireceği ifade edilmektedir. Ayrıca Kanun’un geçici 1. maddesinin 8. fıkrası ile de “Mahkeme, 23/9/2012 tarihinden sonra kesinleşen nihai işlem ve kararlar aleyhine yapılacak bireysel başvuruları inceler” hükmü getirilmiştir. Dolayısıyla bu tarihten önceki hak ihlallerinde Anayasa Mahkemesi yetkili değildir.
- Bireysel Başvuru Usulü Nedir ?
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru usulü 6216 Sayılı Kanun’un 47. maddesinde: “(1) Bireysel başvurular, bu Kanunda ve İçtüzükte belirtilen şartlara uygun olarak doğrudan ya da mahkemeler veya yurt dışı temsilcilikler vasıtasıyla yapılabilir. Başvurunun diğer yollarla kabulüne ilişkin usul ve esaslar İçtüzükle düzenlenir. (2) Bireysel başvurular harca tabidir. (3) Başvuru dilekçesinde başvurucunun ve varsa temsilcisinin kimlik ve adres bilgilerinin, işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle ihlal edildiği ileri sürülen hak ve özgürlüğün ve dayanılan Anayasa hükümlerinin, ihlal gerekçelerinin, başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin aşamaların, başvuru yollarının tüketildiği, başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarih ile varsa uğranılan zararın belirtilmesi gerekir. Başvuru dilekçesine, dayanılan deliller ile ihlale neden olduğu ileri sürülen işlem veya kararların aslı ya da örneğinin ve harcın ödendiğine dair belgenin eklenmesi şarttır. (4) Başvurucu bir avukat tarafından temsil ediliyorsa, vekâletnamenin sunulması gerekir. (5) Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüketildiği tarihten; başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılması gerekir. Haklı bir mazereti nedeniyle süresi içinde başvuramayanlar, mazeretin kalktığı tarihten itibaren onbeş gün içinde ve mazeretlerini belgeleyen delillerle birlikte başvurabilirler. Mahkeme, öncelikle başvurucunun mazeretinin geçerli görülüp görülmediğini inceleyerek talebi kabul veya reddeder. (6) Başvuru evrakında herhangi bir eksiklik bulunması hâlinde, Mahkeme yazı işleri tarafından eksikliğin giderilmesi için başvurucu veya varsa vekiline onbeş günü geçmemek üzere bir süre verilir ve geçerli bir mazereti olmaksızın bu sürede eksikliğin tamamlanmaması durumunda başvurunun reddine karar verileceği bildirilir.”şeklinde gösterilmiştir.
Hukuk Desteği