Evli kadının bekarlık soyadını kullanma hakkı elde etmesi uzun bir yargı mücadelesi süreci gerektirdi. Bekarlık soyismini kullanmak isteyen evli kadınlar, bu hakkı elde etme yolunda yargı mercilerinin direnciyle karşılaştılar. Evlenmeden önce bekarlık soyadı ile kariyer yapan kadınlar açısından konu; evlendikten sonraki süreçte iş yaşamlarına bekarlık soyadlarıyla devam etmeleri noktasında bir ihtiyaçtır. Bu başlık altında açıklanacak olan yeni hukuki gelişimin mimarı, evlendikten sonra bekarlık soyismini kullanan İstanbul Barosu avukatlarındandır. Yıllar önce başlattığı evlilik öncesi soyisminin kullanılmasına izin verilmesi talepli davası reddedilince, kendisi Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruda bulunarak, hak ihlalinin tespitini talep ederek mücadelesini sürdürmüştür.
Uzun bir süreç sonunda Anayasa Mahkemesi kocanın soyadını kullanma zorunluluğunun Anayasa’nın “kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı” başlığını taşıyan 17. maddesinde tanımlanan manevi varlığın korunması ve geliştirilmesi hakkına yönelik bir müdahale oluşturduğunu hükmetti. Madde metninin ilgili kısmı “Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.” şeklindedir.
Başvurucu Anayasa Mahkemesi’ne yönelttiği talebinde evlilik öncesi soyadını tek başına kullanmasına izin vermeyen 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 187. maddesi nedeniyle cinsel olarak ayrımcılığa uğradığını, bununla birlikte özel hayata ve aile hayatına saygı duyulmadığını belirterek, hak ihlali yapıldığı ve uğradığı manevi zararın tazminine karar verilmesini istemiştir.
Kararda, bireyin yaşamıyla özdeşleşen ve kişiliğinin ayrılmaz bir unsuru haline gelen, birey olarak kimliğin belirlenmesinde en önemli unsurlardan biri ve vazgeçilmez, devredilmez, kişiye sıkı surette bağlı bir kişilik hakkı olan soyadının kişinin manevi varlığı kapsamında olduğu açıklanmakla beraber, kişinin cinsiyet, doğum kaydı gibi kimlik bilgileri ve aile bağlarıyla ilgili bilgiler ile bunlarda değişiklik ve düzeltme yapılmasını isteme hakkı bulunduğu belirtildi. Başvurucunun sadece evlenmeden önceki soyismini kullanmasına yetkili idari ve yargısal merciler tarafından izin verilmemesinin, kişinin kimliğinin belirlenmesinde en önemli unsurlardan biri olan soyadının vazgeçilemezlik, devredilemezlik ve kişiye sıkı surette bağlı olma niteliklerinievlin kadının soyadı bakımından geçerliliğini etkilediği belirtilen kararda, uygulamanın Anayasa’nın “kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı” başlığını taşıyan 17. maddesinde tanımlanan manevi varlığın korunması ve geliştirilmesi hakkına yönelik bir müdahale oluşturduğu açıklandı. Temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası bir anlaşma ile ulusal bir kanun hükmünün çatışması halinde, uluslararası andlaşma hükmünün öncelikle uygulanması gerektiği kaydedilen kararda Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 14. maddesinin cinsiyete dayalı ayrımcılığı yasakladığı ifade edilmiştir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin, kişinin soyadını özel hayat kapsamında değerlendirerek evli kadının kocasının soyadını kullanma zorunluluğunu özel hayata müdahale olarak kabul ettiği hatırlatılmış, “Uluslararası sözleşmelerin, evli erkek ve kadının evlilik sonrasında soyadları bakımından eşit haklara sahip olmasını öngören hükümleri ile evli kadının kocasının soyadını kullanması zorunluluğunu öngören iç hukuk düzenlemelerinin aynı konu hakkında farklı hükümler içermesi nedeniyle, ilgili sözleşmenin hükümlerinin somut uyuşmazlık açısından esas alınması gereken hukuk kuralı olduğu sonucuna varılmakla, başvurucunun manevi varlığı kapsamında güvence altına alınan isim hakkına yönelik müdahalenin kanunilik şartını sağlamadığı anlaşılmaktadır.” denilmiştir.1
Hukuk Desteği
1 Başvuru No: 2013/2187, Karar Günü: 19.12.2013