Soruşturma evresinde suç şüphesi altında bulunan kimseye “şüpheli” denir. Şüpheli, soruşturma sırasında birtakım haklara sahiptir, söz konusu haklar yargılama süresince şüphelinin zarar görerek mağdur konumuna düşmesini engelleme amacını taşır.
Bu haklardan en önemlisi elbette savunma hakkıdır. Savunma hakkı, şüphelinin devlet veya kişiler tarafından kendisine yöneltilen eylem ve işlemlere karşı kendisini korumasını sağlayan yasal imkanları içerir. Savunma hakkı birden fazla hakkı içeren kümülatif bir haktır. Hakkın içeriğinde bulunan diğer haklardan bahsetmemiz gerekirse:
- Müdafiden yararlanma hakkı: Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (“CMK”) 147/1-c maddesinde “Müdafi seçme hakkının bulunduğu ve onun hukukî yardımından yararlanabileceği, müdafiin ifade veya sorgusunda hazır bulunabileceği, kendisine bildirilir. Müdafi seçecek durumda olmadığı ve bir müdafi yardımından faydalanmak istediği takdirde, kendisine baro tarafından bir müdafi görevlendirilir.” şeklinde düzenlenmiştir. Bununla birlikte yasanın 148/4. maddesinde: “Müdafi hazır bulunmaksızın kollukça alınan ifade, hâkim veya mahkeme huzurunda şüpheli veya sanık tarafından doğrulanmadıkça hükme esas alınamaz.” şeklinde bir düzenleme yapılarak, şüphelinin ifadesini hukuki bakımdan korunarak vermesinin temini amaçlanmıştır.
- Susma hakkı: CMK’nın 147/1-e maddesinde “Yüklenen suç hakkında açıklamada bulunmamasının kanunî hakkı olduğu söylenir.” denilerek susma hakkına yer verilmiştir. Şüpheli, kendisine isnat edilen suç hakkında açıklama yapmak zorunda bırakılmayarak, zorunluluk baskısıyla yanlış veya gerçeğe aykırı ifade vererek savunmasını zedelemesini engellemek amaçlanmıştır.
- Kendi kendini suçlamaya ve kendi aleyhine muhakemeye katılmaya zorlanmama hakkı
- Soru sorma hakkı
- Tercümandan yararlanma hakkı: Şüpheli Türkçe kendisini ifade edememesi halinde kendisini en iyi ifade edeceği dilde savunma yapar, kendisine tercüman temin edilerek savunmasında sekteye uğramaması amaçlanır.
- Delil toplama ve ibraz etme hakkı: CMK’nın 147/1-f maddesinde: “Şüpheden kurtulması için somut delillerin toplanmasını isteyebileceği hatırlatılır ve kendisi aleyhine var olan şüphe nedenlerini ortadan kaldırmak ve lehine olan hususları ileri sürmek olanağı tanınır.” denilerek, şüphelinin şüpheden kurtulmak adına delil toplayabileceği ve delillerini sunarak savunma hakkını kullanabilmesi amaçlanmıştır.
- Duruşmada hazır bulunma hakkı bulunmaktadır.
Yukarıda saydığımız hakların hepsi savunma hakkını oluşturduğundan, birinin bile ihlal edilmesi savunma hakkının ihlali anlamına gelecektir. Savunma hakkının ihlali ile birlikte kişinin hem Anayasa’da hem de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde yer alan ve temel haklarından biri olan adil yargılanma hakkının da ihlal edilmiş olacağını eklemeliyiz. İhlal karşısında ise kişilerin önce Anayasa Mahkemesi’ne, sonrasında ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru haklarının bulunduğunu belirtmeliyiz.
Hukuk Desteği