Dayanağını Türk Borçlar Kanunu’ndan (“TBK”) alan cezai şart, bir sözleşmenin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi durumunda ifa alacaklısına, borçludan cezai bedelin ödenmesini talep etme hakkını vermektedir. Sözleşmede yer verilen cezai şart için ifa alacaklısının herhangi bir zarara uğramış olması zorunlu değildir. Taraflar, cezanın miktarını serbestçe belirleme hakkına sahip olmakla birlikte bu bedel fahişse, sonradan hakim tarafından indirilmesi mümkün olabilmektedir. İş sözleşmelerinde kararlaştırılan cezai şarta ilişkin İş Kanunu’nda herhangi bir düzenleme bulunmadığı için, bu konuda İş Kanunu’ndaki genel hükümlere aykırılık oluşturmamak suretiyle TBK’daki ilgili hükümlerden faydalanmak gerekmektedir.
İş sözleşmelerinde cezai şarta uygulamada genellikle işçinin iş sözleşmesini belirli bir tarihten önce feshetmesini yasaklamak amacıyla yer verilmektedir. İşçinin iş sözleşmesini belirli bir tarihten önce feshetmesi, kimi zaman işverenin zararına neden olmaktadır. Örnek olarak; işverenin istihdam ettiği belli niteliklere sahip işçilerin, iş sözleşmelerini yasal fesih sürelerine uygun olarak dahi olsa feshetmeleri, işverenin uygun niteliklerde yeni işçiler bulmasını gerektirecek, hem işe alım süreci, hem de işçilerin işe uyum süreci boyunca sarf edilen zaman, emek ve enerji, belirli oryantasyon ve eğitim süreçlerinden geçmeleri işverenin maddi zarar görmesine neden olabilecektir.
İş sözleşmelerinde yer verilen cezai şartlara ilişkin değerlendirmenin TBK’nın genel ve özel hükümleri ve İş Kanunu’nun genel hükümleri de göz önüne alınarak, Yargıtay kararları ışığında yapılması oldukça önemlidir. Yerleşik içtihatlar uyarınca, iş sözleşmelerinde yer verilen cezai şartın geçerli olabilmesi için, cezai şartın yalnız işçi aleyhine öngörülmüş olmayıp karşılıklılığın mevcut olması, cezai şarta yer verilen hükümlerde kişilik haklarına, kanunlara ve ahlaka aykırılık olmaması ve iş sözleşmesinin belirli süreli olarak yapılmış olması gerekmektedir.
Bunun dışında uygulamada sık karşılaşılan, işverenin, işin yapılması için işçiye belirli bir eğitim sağlaması, ancak bu eğitimin karşılığını henüz alamadan iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda cezai şart talep edilecek olursa; verilen eğitimin bedeli ve ceza şartı arasında bir denge ve orantılılık olması, eğitimin masraf ve giderlerinin belgelendirilebilir ve ispat edilebilir olması önemlidir.
Ayrıca, cezai şart talep eden işçi ise sözleşme işçi tarafından haklı nedenlere veya işveren tarafından haksız nedenlere dayalı olarak feshedilmiş; cezai şartı talep eden işverense, sözleşme işveren tarafından haklı nedenlere veya işçi tarafından haksız nedenlere dayalı olarak feshedilmiş olmalıdır.
Hukuk Desteği