Dernekler, faaliyetleri boyunca belli sınırlama ve denetimlere tabidir. Bu denetleme, derneğin denetim organı ve devlet tarafından yerine getirilir. Başka bir deyişle denetim, iç ve dış denetim olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İç denetim, denetim kurulu; dış denetim, devletin yetkili kıldığı makamlar tarafından yerine getirilmektedir.
Denetim kurulunun görev ve esasları Dernekler Kanunu m.9’da, “Derneklerde iç denetim esastır. Genel kurul, yönetim kurulu veya denetim kurulu tarafından iç denetim yapılabileceği gibi, bağımsız denetim kuruluşlarına da denetim yaptırılabilir. Genel kurul, yönetim kurulu veya bağımsız denetim kuruluşlarınca denetim yapılmış olması, denetim kurulunun yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. Denetim kurulu; derneğin, tüzüğünde gösterilen amaç ve amacın gerçekleştirilmesi için sürdürüleceği belirtilen çalışma konuları doğrultusunda faaliyet gösterip göstermediğini, defter, hesap ve kayıtların mevzuata ve dernek tüzüğüne uygun olarak tutulup tutulmadığını, dernek tüzüğünde tespit edilen esas ve usullere göre ve bir yılı geçmeyen aralıklarla denetler ve denetim sonuçlarını bir rapor halinde yönetim kuruluna ve toplandığında genel kurula sunar. Denetim kurulu üyelerinin istemi üzerine, her türlü bilgi, belge ve kayıtların, dernek yetkilileri tarafından gösterilmesi veya verilmesi, yönetim yerleri, müesseseler ve eklentilerine girme isteğinin yerine getirilmesi zorunludur.” şeklinde somutlaştırılmıştır.Ayrıca denetim kurulu yanında genel kurul da; dernek içerisinde görevini gereği gibi icra etmeyen kişilerin görevden alınması için, talepte bulunarak denetim işlevini yerine getirebilmektedir. Genel kurulun böyle bir davranış içerisine girmesi, denetim kurulunun denetleme görevini ortadan kaldırmamaktadır.
Derneğin devlet tarafından dış denetime tabi tutulmasındaki amaç; derneğin faaliyetlerinin kanuna, genel ahlaka, kamu düzenine uygun ilerleyip ilerlemediğini tespit etmektir. Dernekler Kanunu m.19;devlet tarafından icra edilecek denetim görevi için yetkili makamları,“Gerekli görülen hallerde, derneklerin tüzüklerinde gösterilen amaçlar doğrultusunda faaliyet gösterip göstermedikleri, defterlerini ve kayıtlarını mevzuata uygun olarak tutup tutmadıkları İçişleri Bakanı veya mülkî idare amiri tarafından kamu görevlilerine denetletilebilir.”şeklinde belirtmiştir.Bilindiği üzere dernek; amacını gerçekleştirmek için yürüttüğü faaliyetlere gelir sağlamak adına, ticari işletme işletebilir. Dernek bu işletim sonucu hükümde bahsedilen denetim makamları haricinde Maliye Bakanlığı adına Maliye Teftiş Kurumu tarafından da denetlenmektedir.
Eylemlerini kamu yararına gerçekleştiren dernekler; ön görülen diğer koşulları da sağladığı takdirde, kamu yararına çalışan dernek statüsüne erişir. Bu dernekler, kamu yararına çalışan dernek statüsünü kaybetmediği sürece Devlet Denetleme Kurulu’nun denetimi altındadır.
Son olarak denetleme sırasında, suç teşkil edecek bir unsurla karşılaşıldığı takdirde; ilgililer, derhal durumu Cumhuriyet Başsavcılığına bildirmek zorundadır.
Hukuk Desteği