Av. Yasemin ÇORAK & Av. Sevcen CAN
Politik risk, bir yatırımın çıktılarının ev sahibi devletin politik çevresindeki değişikliklerden etkilenmesi olarak tanımlanabilir. Politik riskler genel olarak sabotaj, grev, boykot, insan kaçırma, savaş, terör, hukuki güvensizlik, ekonomik istikrarsızlık, siyasal istikrarsızlık vb olabilir. Enerji yatırımları açısından ise özellikle; ayrımcılık ortaya koyan işlemler, devletin tek taraflı müdahalesiyle yatırımcıyı mağdur etmek amacıyla yaptığı düzenlemeler veya işlemler, dolaylı kamulaştırma, sözleşmeye aykırı davranışlar, devletleştirme (örneğin bir sektörün topyekun devletleştirilmesi), uluslararası ölçekte tadavülü olmayan para birimleri, vergi artışları olarak sayılabilir. Politik riskler firma-sektör bazlı ve ülke bazlı olarak gerçekleşebilir.
Politik riskler içerisinde enerji yatırımları açısından en etkili olanı, dolaylı kamulaştırma olarak görülmektedir. Politik riskleri bertaraf etmek veya gerçekleşecek politik risklerden dolayı uğrayacağı zararı minimize etmek amacıyla yatırımcı, yatırım sözleşmesi hazırlanırken birtakım klozlar kullanabilir.
Tahkim klozu: Yatırımcı, ev sahibi devletin hukuki güvenlik bakımından taşıdığı politik riski, tahkim klozuyla, uyuşmazlığı daha tarafsız bir yargılama usulüne tabi kılarak bertaraf edebilir.
Hukuk seçimi klozu: Tahkim klozuyla benzer şekilde, yatırımcı, ev sahibi ülkenin hukuk sistemi yönünden politik risklerini bu uygulanacak hukukun seçimiyle bertaraf edebilir.
İstikrar klozu: Yatırımcı, ev sahibi devletin hukukunda yapacağı değişiklik veya diğer işlemlerle, devletin sözleşmeye tek taraflı müdahalesini önlemek amacıyla istikrar klozu kullanabilir. Örneğin taraflar, ev sahibi devletin hukukunu değiştirmesi durumunda yatırımcının aleyhine hükümlerin sözleşme hukukuna uygulanmayacağını kararlaştırabilirler. İstikrar klozunun geçerli olabilmesi için, taraflardan birinin devlet olması gerekmektedir.
Yeniden görüşme klozu: Yatırım projesi devam ederken, sözleşmenin yapıldığı anda mevcut olan şartların daha sonradan değişmesi halinde, sözleşmenin birtakım maddelerinin yeniden görüşmeye açılmasına imkanı tanıyan bir klozdur. Genellikle yatırımcılar değil, devletler tercih etmekle birlikte, yeniden görüşme klozunun yatırımcı lehine düzenlenmesi, sözleşme yazım tekniğiyle bağlantılı olarak mümkündür.
Bunlar dışında force major klozu, dengeleme klozu, sigortaya ilişkin birtakım klozlar politik risklerden kaçınmak amacıyla sözleşmeye konulabilir.
Bir sonraki yazımızda istikrar klozu ve yeniden görüşme klozuna ilişkin olarak detaylı bilgiler paylaşılacaktır.