Öncelikle mükellef tarafından tüm yasal defter ve belgelerin inceleme elemanına ibrazı gereklidir. Eğer ibrazı geciktiren bir mücbir sebep mevcut ise, bu durum mutlaka belgelenmeli ve inceleme elemanına söz konusu ibraz edilmelidir. Aksi halde re’sen takdir sebebi teşkil edip aynı zamanda VUK madde 359 uyarınca kaçakçılık suçu sayılır.
İnceleme elemanı ile gereksiz tartışmalara girilmesi, inceleme ile doğrudan ilgili olmayan kişilerin inceleme elemanı ile muhatap olması önlenmelidir. İnceleme elemanı ile irtibatın olabildiğince tek elden sürdürülmesi, olası eleştiri konuları, savunma ve dayanaklar konusunda önceden hazırlık yapılması gerekmektedir.
Mükellefin, eleştiri konularına, inceleme elemanı tarafından düzenlenip imzalatılacak tutanaklara itiraz hakkı her zaman vardır. Hatta bu hak tutanağı imzalamaktan kaçınmaya kadar gidebilecektir. Tutanağa açıklama ekletmek, var olan açıklamalar inceleme yapılana ait değilse değiştirilmesini talep etmek, tutanak ekine size dayanak teşkil edeceğine inanılan tablo, yazı vb. dokümanlar koyulmasını talep etmek mükellefin yasal haklarındandır. İnceleme elemanının incelemeyi yürütürken kullanacağı yetki ve görevler yasa ile çizilmiş olduğundan, yetkisini aşan herhangi bir talepte bulunamayacaktır.
İnceleme elemanı ile ilişkilerde defter ve belgelerin ibrazından nihai tutanağın imzalanmasına kadar yazılılık esasına uyulması da ayrıca önem arz etmektedir.
Vergi mükelleflerinin Anayasa’da ve Vergi Usul Kanunu’nda yer alan temel hakları şöyledir:
- İncelemenin kendi işyerinde yapılmasını isteme hakkı
“Vergi İncelemesi esas itibariyle incelemeye tabi olanın işyerinde yapılır.”
- İnceleme elemanının kimliğini görme hakkı
- İncelemenin dairede yapılmasını isteme hakkı
- İnceleme konusunu öğrenme hakkı
“Vergi incelemesi yapanlar, .. incelemeye tabi olana, bunun mevzuunu (konusunu) işe başlamadan evvel açık olarak izah ederler.”
- İşyerinde yapılan incelemede mesai saatleri dışında inceleme yapılmamasını isteme hakkı (VUK Md. 140/2)
- İncelemenin, işyerinin faaliyetini engellememesini isteme hakkı
VUK 140/1-2 de işyerinde yapılan incelemede gerekli güvenlik tedbirlerinin alınacağı ancak bunun işyerinin faaliyetini aksatmayacağı hükme bağlanmıştır.
- İnceleme bittiğinde, bunun yapıldığına dair belge isteme hakkı (VUK 140/3)
- Tutanaktan bir nüsha alma hakkı (VUK m.141)
- Tutanakları ihtirazi kayıtla imzalama hakkı
VUK m.141: “…inceleme esnasında lüzum görülen hallerde, vergilendirme ile ilgili olaylar ve hesap durumları ayrıca tutanaklar ile tespit ve tevsik olunabilir. İlgililerin itiraz ve mülahazaları varsa bunlar da tutanağa geçirilir.”
- Tutanağı imzalamama hakkı
VUK 141. maddesinin 2. fıkrası, tutanakların imzalanamayabileceğini ifade etmektedir. Ancak, tutanağı imzalamaktan çekinmenin yaptırımı da VUK 141/2. maddesinde düzenlenmiştir. Bu yaptırım, defterlerin mükellefe verilmemesi, vergi dairesinde saklanmasıdır ve son derece ağır bir yaptırımdır.
- Vergi mahremiyetine uyulmasını isteme hakkı (VUK m. 5)
- İncelemeyi vekil eliyle yürütme hakkı
- Müşavir ve/veya avukat bulundurma hakkı
- Susma ve aleyhine delil göstermeye zorlanmama hakkı
Anayasa’nın 38/5 maddesi “Hiç kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlamaz” şeklindedir
- Lehine delil gösterme ve bunları tutanağa aldırma hakkı
VUK’un 141. maddesinde belirtilen ve tutanağa alınması zorunlu olan “itiraz ve mülahazaların genel hukuktaki ifadesidir.
- İncelemenin her safhasında bilgi alma hakkı
- Kesin hükme kadar suçlu görülmeme hakkı
Anayasamızın 38/4. maddesinde “suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kimse suçlu sayılmaz” şeklinde ifade edilmiştir. Aynı konu İHAS 6/2. maddesinde “bir suç ile itham edilen herkes, suçluluğu yasal olarak sabit oluncaya kadar suçsuz sayılır.” şeklinde yer almaktadır.
Hukuk Desteği
iletisim: [email protected]
