Ceza yargılamasında haksız ve uzun tutukluluk süreleri hemen her dönemde üzerinde sıklıkla tartışılan bir konu olmuştur. Tutuklamalar tedbir niteliğinden çıkıp adeta bir cezalandırma aracı haline gelmiştir. Halbuki tutuklama bir koruma tedbiri olup, ceza muhakemesinin amacına ulaşmasını sağlamak için başvurulan sadece bir araçtır. Tutuklama kararı verilebilmesi için 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (“CMK”) aradığı bütün şartların (CMK md.100/1) aynı anda bulunması gerekir. Kanun’un aradığı şartların tamamı bulunmaksızın uygulanan bir tutuklama, koruma tedbiri olmaktan çıkar. Bu tip haksız tutuklama kararlarına karşı tazminat istemleri gündeme gelir.
CMK’nın 141-144. maddelerinde haksız tutuklama nedeniyle açılan tazminat davaları, tazminat ödenmesinin usul ve sebepleri düzenlenmiştir. Kişi Hürriyeti ve Güvenliği başlıklı Anayasa’nın 19. maddesinde tutuklamanın esasları belirtilmiş ve son fıkrasında;“Bu esaslar dışında bir işleme tabi tutulan kişilere uğradıkları zarar, tazminat hukukunun genel prensiplerine göre devletçe ödenir” hükmüne yer verilmiştir.
Haksız tutuklama nedeniyle tazminat isteyebilecek kişiler; CMK 141. maddesinde tek tek sayılmıştır: (1) Suç soruşturması veya kovuşturması sırasında; a) Kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilen, b) Kanunî gözaltı süresi içinde hâkim önüne çıkarılmayan, c) Kanunî hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan, d) Kanuna uygun olarak tutuklandığı hâlde makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu süre içinde hakkında hüküm verilmeyen, e) Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen, f) Mahkûm olup da gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden fazla olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan, g) Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hâllerde sözle açıklanmayan, h) Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen, i) Hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde gerçekleştirilen, j) Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde elkonulan veya korunması için gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amaç dışı kullanılan veya zamanında geri verilmeyen, Kişiler, maddî ve manevî her türlü zararlarını, Devletten isteyebilirler. (2) Birinci fıkranın (e) ve (f) bentlerinde belirtilen kararları veren merciler, ilgiliye tazminat hakları bulunduğunu bildirirler ve bu husus verilen karara geçirilir. Haksız yere hapis yatma bedeli hangi koşullarda istenebilir adlı yazımız için;(bknz…) ve haksız yerer hapis yatma bedelini kimler talep edemez ?(III) adlı yazımız için (bknz…)
Hukuk Desteği