KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEME SUÇU

Çek bankaya hitaben yazılmış, ödeme emri niteliğindeki bir kıymetli evraktır. Günümüz ticaret hayatının önemli bir parçası olan çek, doğru kullanılmadığı zaman çeşitli hukuksal sorunlara yol açmaktadır. Ülkemizde uygulamada çekler  ileri tarihli olarak düzenlenmektedir. Çekte yazılan tarihte, ilgili banka hesabında çekte yazılı tutarın bulunmaması “karşılıksız çek” durumu olarak adlandırılır. (Bkz. ilgili yazımız…)

09.08.2016 tarihinde yürürlüğe giren 6728 sayılı Kanun’un 63. maddesi ile 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesinde  önemli değişiklikler yapılmıştır. Çek Kanunu’nun 5.maddesinde; karşılıksız çekte ceza sorumluluğu, çek hesabı açma ve çek düzenleme yasağı düzenlenmektedir. Aşağıda; Çek Kanunu m.5’de tanımlanan karşılıksız çek düzenleme suçunun unsurlarından, ceza sorumluluğundan, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı ile bunların sonuçlarına yer vereceğiz.

Ceza sorumluluğu, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı Madde 5: “1) Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, bin beş yüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı, çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz tarihinden itibaren işleyecek 3095 sayılı Kanuna göre ticari işlerde temerrüt faizi oranı üzerinden hesaplanacak faizi ile takip ve yargılama gideri toplamından az olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır. Koruma tedbiri olarak verilen çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararlarına karşı yapılan itirazlar bakımından 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 353 üncü maddesinin birinci fıkrası hükmü uygulanır. Bu suçtan dolayı açılan davalar icra mahkemesinde görülür ve İcra ve İflas Kanununun 347, 349, 350, 351, 352 ve 353 üncü maddelerinde düzenlenen yargılama usulüne ilişkin hükümler uygulanır. Bu davalar çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesinde görülür.. 10) Birinci fıkrada tanımlanan suç nedeniyle, ön ödeme, uzlaşma ve hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin hükümler uygulanmaz.”

İlgili Kanun maddesindeki değişikliklere bakacak olursak; bu değişiklikten önce karşılıksız çek durumunda şikayette görevli Cumhuriyet Savcılıklarıydı. Şimdiyse, Savcılıklar yerine İcra Mahkemeleri görevlidir. Karşılıksız çekte ceza sorumluluğu, başvuru mercii ve yaptırımların düzenlendiği Çek Kanunu m.5’den hareketle, icra mahkemelerinin görevinin 09.08.2016 tarihi itibariyle başladığını kabul edebiliriz.

Karşılıksız çek suçunda şikayet süresi, Çek Kanunu m.5/1’in atfı ile 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu (“İİK”) m.347’ye göre belirlenecektir. “Şikayet süresi” başlıklı İİK m.347’ye göre; “Bu bapta yer alan fiillerden dolayı şikayet hakkı, fiilin öğrenildiği tarihten itibaren üç ay ve her halde fiilin işlendiği tarihten itibaren bir yıl geçmekle düşer.” Kanun koyucu karşılıksız çek suçunun takibini şikayete bağlı tutmuştur.

Karşılıksız çekte yargılama usulü İİK m.349’a göre yapılacaktır. Esas itibariyle sanığın sorgusu yapılmazsa dava bitirilmez. İİK m.349/5’in ikinci cümlesine göre, karşılıksız çek suçunu işlediği iddia edilen sanığın icra mahkemesine doğrudan veya istinabe yoluyla gelmemesi veya avukat göndermemesi veya lüzumlu olduğu durumda kolluk marifetiyle de getirilememesi halinde, dava yokluğunda görülüp bitirilir. Kanun’un 349. maddesinin 6. fıkrasında, şikayetçinin duruşmaya gelmemesi ve vekil de göndermemesi halinde şikayet hakkının düşmesi öngörülmüştür.

Kural olarak; çek karşılığını banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan kişi, çek hesabının sahibidir ve çek hesabı sahibi gerçek kişi kendisi adına çek düzenlemesi için bir başka kişiyi yetkilendiremez. Aksi halde, düzenlenen bu çekten dolayı yine çek hesabı sahibinin hukuki ve cezai sorumluluğu doğar. Gerçek kişilerde ceza sorumluluğu çek hesabının sahibine ait olmakla birlikte, tüzel kişilerde durum tamamen farklıdır. Şirketlerde çeki imzalayan değil, düzenleme tarihine göre karşılığını bankada bulundurmak zorunda olan kişi hakkında ceza sorumluluğu doğar.

Çek Kanunu 5. maddesindeki son değişiklik ise şu şekildedir: “Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararına ilişkin bilgiler, güvenli elektronik imza ile imzalandıktan sonra, Adalet Bakanlığı Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) aracılığıyla MERSİS ile Risk Merkezine elektronik ortamda bildirilir. Hakkında çek hesabı açma yasağı kararı verilen kişiler, Risk Merkezi tarafından bankalara bildirilir. Bu bildirimler ile bankalara yapılacak duyurulara ilişkin esas ve usuller, Adalet Bakanlığının uygun görüşü alınarak Risk Merkezi tarafından belirlenir.”

                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Hukuk Desteği