Acente kurumu, Türk Ticaret Kanunu’nun (“TTK”) 102. maddesinde: “Ticari mümessil, ticari vekil, satış memuru veya işletmenin çalışanı gibi işletmeye bağlı bir hukuki konuma sahip olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak, belirli bir yer veya bölge içinde sürekli olarak ticari bir işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o tacir adına yapmayı meslek edinen kimse” olarak tanımlanmıştır.
Acentelik bağımsız nitelikli tacir yardımcılığıdır ve vekalet ilişkisine dayanır. Acente yapabileceği işler bakımından:
- Sözleşmelerde aracılık eden,
- Sözleşmelerde aracılık eden ve tacir adına sözleşme yapan
olmak üzere 2 türde değerlendirilir. Acente bir ücret karşılığında faaliyetlerini yerine getirir. Acente ile müvekkil arasındaki sözleşme sona erdikten sonra, acentenin aracılık ettiği üçüncü kişilerle müvekkil arasında ticari ilişkiler devam ediyor olabilir. Bu durumda acente, sözleşme sona erdikten sonra müvekkilin onun aracılığıyla elde ettiği bir müşteriden gelir elde etmesi sebebiyle denkleştirme talep edebilir.
Denkleştirme talebi, acentenin sözleşme mevcutken müvekkile kazandırdığı müşterilerden sözleşme sona erdikten sonra da elde edilen diğer menfaatleri konu alır. Denkleştirme talebi acente tarafından yapılır. TTK’nın 122. maddesinde denkleştirme talebinde bulunulabilmesi için gereken şartlar aşağıdaki gibi sayılmıştır:
- Müvekkil acentenin bulduğu müşteriler sayesinde sözleşme sona erdikten sonra önemli menfaatler elde ediyor olmalı,
- Acente, sözleşme sona erdiği için elde edilen bu menfaatlerden doğan ücret hakkını kaybediyor olmalı,
- Olayın şartları değerlendirildiğinde denkleştirme tazminatının ödenmesi hakkaniyete uygun olmalı.
Yukarıdaki şartların varlığında acente müvekkilden uygun bir denkleştirme tazminatı talep edebilir. Talep edilebilecek tazminatın üst sınırı belirlenmiştir. Buna göre, tazminat acentenin son beş yıllık faaliyeti sonucunda aldığı yıllık komisyon veya diğer ödemelerin ortalamasından fazla olamaz. Eğer acente, müvekkil için 5 yıldan daha kısa süre çalıştıysa faaliyetin tamamı esas alınır.
Sözleşme, acentenin kusuru sebebiyle feshedilmiş ise veya müvekkilin kusuru bulunmaksızın acente tarafından feshedilmiş ise acentenin denkleştirme talep etme hakkı bulunmamaktadır.
Denkleştirme hakkından sözleşme sona ermeden önce vazgeçilemez. Denkleştirme talebinin sözleşme sona erdikten sonraki 1 yıl içerisinde öne sürülmesi gerekmektedir, sürenin niteliği hak düşürücüdür. 1 yıllık süre sona erdikten sonra denkleştirme talebi öne sürülemez.
Denkleştirme tazminatı, hakkaniyete aykırı olarak öne sürülmediği takdirde, acentelik dışındaki bazı kurumlarca da talep edilebilir. Bu kurumlar tekel hakkı içeren kurumlardır, tek satıcılık ve franchising sözleşmeleri gibi tekel hakkı veren ve süreklilik unsuru taşıyan sözleşmelerde de hakkaniyete aykırı olmayacak ölçüde uygulanabilecektir.
Hukuk Desteği